Co to jest ekshumacja?

Ekshumacja (z łac. extra – poza, na zewnątrz, humus – gleba) to wydobycie zwłok lub szczątków ludzkich z grobu. Ekshumacja może być przeprowadzona z wielu powodów, takich jak dochodzenie karne wymagające ustalenia bądź potwierdzenia przyczyny zgonu. Innym powodem może być konieczność przeniesienia zmarłego do innej mogiły (z mocy prawa lub na życzenie rodziny).

Ekshumacja może być też wykonana nielegalnie przez złodziei lub jako akt profanacji. Większość systemów prawnych na świecie do przeprowadzenia ekshumacji zwykle wymaga nakazu sądowego lub zezwolenia najbliższych krewnych zmarłego. W wielu krajach wymagane jest również pozwolenie odpowiednich agencji lub urzędów (np. sanepid). Bez odpowiednich dokumentów i pozwoleń nie można przeprowadzić legalnej ekshumacji.

Ekshumacja – powody przeprowadzenia

Niektóre przykłady powodów przeprowadzenia ekshumacji:

• W szczególnych okolicznościach policja może wystąpić o zgodę na przeprowadzenie ekshumacji w celu określenia przyczyn śmierci.
• W kulturze południowych Chin groby są otwierane po upływie pewnej ilości lat. Kości są oczyszczane, suszone i umieszczane w ceramicznej urnie (na Tajwanie) lub w mniejszej trumnie wykonanej w domu przez resztę rodziny (Wietnam), po czym ponownie chowane. Praktyki te są traktowane jako ważny rytuał pośmiertnej opieki nad zmarłymi przodkami. Niewywiązanie się z przeprowadzenia tego rytuału jest uważane za brak synowskiej pobożności.
• W Hongkongu, gdzie nieruchomości są bardzo drogie, pochówki na terenie rządowych cmentarzy są ekshumowane po sześciu latach. Szczątki są przygotowywane do kremacji prywatnie przez rodzinę zmarłego lub chowane ponownie w urnie. Groby, do których nikt się nie przyznaje, są ekshumowane i kremowane z mocy prawa. Pogrzebanie zwłok na stałe jest dozwolone tylko na prywatnych cmentarzach.
• Szczątki ludzkie mogą zostać ekshumowane w celu pochowania w bardziej odpowiednim miejscu.
• Upływ czasu może oznaczać zmiany w sytuacji politycznej i pogrzeb może odbywać się w innych okolicznościach. Przykład: Roger Casement został stracony w więzieniu Pentonville w Londynie 3 sierpnia 1916 roku i pochowany na terenie więzienia, ale jego ciało zostało ekshumowane i otrzymało państwowy pochówek w Dublinie 1 marca 1965 roku.
• Szczątki osób szczególnie czczonych lub błogosławionych są czasami ekshumowane w celu zapewnienia im miejsca w prawidłowo oznaczonych grobach. Miejsca ich pochówku stają się zwykle miejscami, w których zbierają się wierni chcący mieć też dostęp do jakiejś relikwii. Zwłoki mogą być też przesyłane do bardziej godnego miejsca. Ekshumacja może być też przeprowadzona, żeby sprawdzić, czy zwłoki wykazały jakieś nadnaturalne właściwości (np. nie podlegają rozkładowi).
• Ekshumacja nie jest wymogiem w procesie beatyfikacyjnym, ale czasami może być przeprowadzana.
• Szczątki mogą zostać ekshumowane i pochowane ponownie masowo, gdy cmentarz zostaje przeniesiony. Taka sytuacja jest oczywiście dopuszczalna po spełnieniu wymogów lokalnego planowania oraz religijnych wierzeń danej społeczności.
• W rzadkich historycznych przypadkach (np. Papież Formozus lub Oliver Cromwell) ciało może zostać ekshumowane w celu przeprowadzenia pośmiertnej egzekucji.
• Niektóre osoby mogą być ekshumowane, żeby poznać odpowiedzi na pytania historyczne. Wiele starożytnych mumii egipskich zostało usuniętych ze swoich grobowców i poddanych badaniom lub publicznej prezentacji w muzeach.
• W niektórych kulturach uważa się ekshumację za akceptowalną po osiągnięciu przez szczątki pewnego wieku. Dzięki temu np. archeologowie mogą wydobywać ludzkie szczątki, aby lepiej zrozumieć ludzką kulturę; firmy budowlane mogą przenosić cmentarze, żeby przygotować miejsce pod budowę.

Zdarza się, że w niektórych kulturach istnieje silne tabu ekshumacji. Czasami te różnice powodują konflikty, zwłaszcza w przypadkach, w których przedstawiciele społeczności o łagodniejszych przepisach ekshumacyjnych chcą działać na terytorium społeczności o mniej otwartym podejściu do ekshumacji. W Stanach Zjednoczonych dochodziło do ostrych konfliktów pomiędzy firmami budowlanymi a rdzennymi mieszkańcami Ameryki (Indianie), którzy chcieli chronić swoje cmentarze.